Liquid Commons gaat over de waterkwaliteit in Amsterdam. Hoe wij daar samen zorg voor kunnen dragen en van kunnen genieten.

We doen dit op twee manieren. Via Liquid Commons maken wij de complexe data van Waternet op een visuele manier toegankelijk, met als doel de inwoners en bezoekers van Amsterdam te informeren en te betrekken bij het verbeteren van de waterkwaliteit. Amsterdecks is een hieraan gekoppeld project dat deze informatie gebruikt om een netwerk van publieke waterkwaliteit-metende vlonders te realiseren op strategische plekken in de stad waar kan worden gezwommen.

Deze site is een sneak preview van een project in uitvoering. Bent u geïnteresseerd, wilt u bijdragen aan schoner water in Amsterdam of ziet u mogelijkheden voor een Amsterdeck bij je in de buurt, neem dan contact met ons op.

Liquid commons

Water is van iedereen en tegelijkertijd van niemand alléén. Elk type gebruik van water vergt een bepaalde waterkwaliteit die vaak verandert door dit gebruik. Als men bijvoorbeeld een zwembad vult met drinkwater, is het na een dag zwemmen niet schoon genoeg meer om te drinken. Een ander voorbeeld is een fabriek, waar water tijdens het productieproces vervuild raakt. Op deze manier verbindt water iedereen via onze alledaagse handelingen in een groot systeem van onderlinge afhankelijkheden. Deze afhankelijkheden kunnen zowel synergieën als belangenconflicten opleveren.

De afgelopen decennia heerste beleidsmatig de theorie dat collectief beheerde grondstoffen, zoals schoon water, inherent leidde tot uitputting van deze grondstoffen. Dit perspectief stelde dat er altijd mensen zijn die hun individuele belangen boven gemeenschappelijke stelden en dat dit uiteindelijk zou leiden tot een negatieve uitkomst voor iedereen. Dit proces werd “the tragedy of the commons” genoemd en opperde dat deze tragedie alleen met behulp van marktwerking en wetgeving kon worden tegengegaan.

Nobelprijswinnares Elinor Ostrom heeft echter aangetoond dat er in feite succesvolle uitzonderingen op deze regel bestaan. Onder specifieke omstandigheden hebben groepen, instituten en landen zonder wetgeving of marktwerking via collectieve afspraken gemeenschappelijke grondstoffen op een duurzame wijze kunnen exploiteren.

Liquid Commons bouwt voort op deze precedenten in relatie tot de waterkwaliteit in Amsterdam. Het doel is om in samenwerking met bewoners, ondernemers en beleidsmakers projecten te realiseren die bijdragen aan het duurzame gezamenlijke beheer van de Amsterdamse waterkwaliteit. Het project Amsterdecks laat zien hoe we dat zouden kunnen doen.

Energie Visserij Militair Eco-Services Recreatie Industrie Irrigatie Veiligheid Transport Drinkwater SYNERGIE CONFLICT NEUTRAAL LIQUID COMMONS ECOHABITAT RECREATIE INDUSTRIE IRRIGATIE VEILIGHEID TRANSPORT DRINKWATER ENERGIE VISSERIJ MILITAIRE DRINKWATER LOGISTIEK TOURISME ENERGIE WONEN R I O L E R I N G R E C R E A T I E I N D U S T R I E L A N D B O U W E C O - H A B I T A T WATERGEBRUIK

Stroomgebied

Amsterdam behoort tot het stroomgebied van de Rijn. Een stroomgebied is een gebied waarvan alle neerslag uitkomt in dezelfde riviermond. De grenzen worden bepaald door bergruggen die in één richting afwateren naar de Nederlandse delta.

Binnen het stroomgebied bevinden zich weer allerlei andere grenzen die op andere schalen politieke en geografische verschillen aanduiden. Het stroomgebied van de Rijn kan worden gezien als een transnationale gemeenschap, waar mensen van zeven verschillende landen gezamenlijk zorg dragen voor de waterkwaliteit. Voor Nederland, dat zich benedenstrooms bevind, is het stimuleren van schoon water door het gehele stroomgebied van extra groot belang.

Waterkwaliteit

De afgelopen decennia is door een hele reeks maatregelen de waterkwaliteit verbeterd in het stroomgebied van de Rijn en dus van het oppervlaktewater van Amsterdam. Dit is de verdienste van vele acties op verschillende schalen, zoals internationale lozingsverdragen, het verplaatsen van rioolwaterzuiveringsinstallaties buiten de stad en het aansluiten van woonboten op het riool. Zijn de grachten nu schoon?

Metingen in de Rijn aan de grens van Nederland tonen toenemende zuurstofwaarden en biodiversiteit sinds het eind van de jaren ’70. Deze nieuwe condities bieden nieuwe kansen, maar ook de uitdaging en verantwoordelijkheid om deze positieve tendens voort te zetten.

0 20 1900 1955 1965 1975 1985 1995 40 1 0 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ZUURSTOF MG/L O 2 Zuurstof en Biodiversiteit in de Rijn 60 80 100 120 140 160 180 SOORTEN Sponzen Platwormen Bloedzuigers Schaaldieren Weekdieren Insecten Mosseldiertjes

Verontreiniging

Verschillende soorten grondgebruik veroorzaken kenmerkende soorten verontreinigingen. Wanneer een rivier langs een type grondgebruik stroomt kunnen bepaalde soorten vervuiling worden verwacht.

Hierdoor kan dus gericht actie worden ondernomen om deze verontreinigingen te voorkomen. In het nevenstaande diagram worden per type grondgebruik en verontreiniging aangetoond hoe zij in verband met elkaar staan en wat de gevolgen hiervan zijn.

bacterien

Schadelijke bacteriën (bijvoorbeeld E.coli, enterokokken), virussen en protozoa (bijvoorbeeld Giardia, Cryptosporydium) kunnen in het water voorkomen. Ze kunnen stank, huidirritatie en ziekten veroorzaken. De hoofdbronnen van deze verontreinigingen zijn riooloverstorten, de overloop van rioolwaterzuiveringsinstallaties, dierlijke kadavers en uitwerpselen. Bij zware verontreiniging is zwemmen af te raden.

drijfvuil

Drijfvuil is schadelijk voor dieren, hinderlijk voor het oog en het kan de lichttoetreding belemmeren waardoor natuurlijke zuiveringsprocessen worden verhinderd.

Gelukkig is het relatief simpel te voorkomen, indien mensen afval niet in het water of op straat zouden gooien. Verschillende initiatieven bestaan al om mensen te betrekken bij het schoonmaken van de grachten, rivieren en kanalen. Daarnaast wordt er structureel met afvalboten schoongemaakt.

CHEMICALIËN

Tot deze categorie behoren metalen, olie, vet, giftige stoffen en organische verbindingen. Vervuiling met deze stoffen komt doorgaans door uitspoeling in stedelijke en industriële gebieden. Gelekte olie, metalen en rubber van auto’s spoelen na regenval uit in het oppervlaktewater. In grote hoeveelheden kan dit leiden tot vergiftiging van mens en dier. Locatie-specifieke oplossingen zoals filterende bermen en wetgeving kunnen deze verontreinigingen verminderen.

zuurstof

Opgeloste zuurstof in water is nodig voor aquatische dieren en planten en daarmee een goede indicator van waterkwaliteit. Bij lage waarden komt vis- en plantensterfte voor. Het zuurstofgehalte neemt af door fosfaten en nitraten, met name door bemesting in de landbouw en door temperatuurstijging. Waarden tussen 7 en 15mg/l komen in een gezond watersysteem voor.

nutriËnten & pesticiden

Deze verontreinigingen komen hoofdzakelijk uit de landbouw door uitspoeling van bemeste en met pesticiden besproeide gewassen. Nutriënten-verontreiniging leidt tot een vicieuze cirkel van o.a. algengroei en zuurstofonttrekking. Algen stoppen lichttoetreding in het water, nemen zuurstof op en belemmeren de fotosynthese van andere waterplanten. Dit proces wordt eutrofiëring genoemd en leidt uiteindelijk tot een sterke afname van de biodiversiteit.

sediment

Sedimentatie-verontreiniging komt door snel stromend water, waardoor deeltjes in water opwoelen en erosie plaatsvindt. Dit zorgt voor een grotere troebelheid, die de lichttoetreding weer vermindert. Opwoeling wordt veroorzaakt door turbulentie van de schroeven van grotere boten, maar ook door bodem-wroetende vissen zoals karpers. Een bijkomende probleem van opwoeling ontstaat wanneer de bodem verontreinigd is. Chemicaliën, nutriënten en organisch materiaal komen dan weer vrij in het water.

achterland

In natuurgebieden krijgt water in het algemeen de kans om in kwaliteit te verbeteren. Bacteriën sterven af en nutriënten, chemicaliën en drijfvuil worden uitgedund.

Dierlijke uitwerpselen en kadavers kunnen echter ook vervuilingsbronnen vormen. Natuurgebieden zijn dus geen garantie voor een goede waterkwaliteit, maar in het algemeen is dit waar water de kans krijgt om zich op een natuurlijke manier te zuiveren.

landbouw

Pesticiden, nutriënten (met name stikstof en fosfaat) komen in de Amstel, Gooi en Vecht terecht door de uitspoeling van poldersloten die op de rivieren afwateren.

Er worden verschillende maatregelen genomen om dit te verminderen, zoals het behouden van een filterende berm tussen weilanden en de sloot. Ook het verminderen van hulpstoffen heeft een positieve uitwerking.

industrie

Industriegebieden zorgen voor verontreiniging door lozing, bodemverontreiniging en uitspoeling. Aan lozing zitten steeds meer restricties en voorbehandeling is vaak een eis. Dit is echter niet zonder gebreken. Daarnaast spoelen terreinen na regen uit op het water met chemicaliën, zware metalen en andere hinderlijke stoffen. Wetgeving en locatie-specifieke oplossingen kunnen dit verminderen.

stedelijk

Steden zijn dynamisch en divers. Verontreiniging kan dus van allerlei bronnen komen, van uitspoeling to bodemverontreiniging tot lozing. In bijna alle steden is het rioolnetwerk een bijkomende bron van verontreiniging. Bij extreme regenval overschrijden rioleringen hun capaciteit en moet het water ergens uitvloeien. Dit gebeurt vaak in het oppervlaktewater. Afhankelijk van de robuustheid van het netwerk komen dergelijke overstort-situaties voor.

kust

Bij de kust komen zoet en zout water samen. Bij een zware nutriëntlading kan schadelijke algenbloei voorkomen, waardoor bijvoorbeeld schaaldieren giftig worden. Ook bacteriën en een hoge watertemperatuur kunnen dergelijke problemen verergeren.

De duinen hebben juist een filterende functie en kunnen zelfs natuurlijk water filteren tot drinkwaterkwaliteit. In de Kennemerduinen gefilterd water uit de Rijn vormt in Amsterdam de hoofdbron van het drinkwater.

Verontreiniging

(Klik voor meer informatie)
KUST STEDELIJK SEDIMENT NUTRIENTEN N N S S P P ZUURSTOF O 2 CHEMISCH DRIJFVUIL BACTERIEN ACHTERLAND LANDBOUW INDUSTRIE

Stroming

Is het u al eens opgevallen dat water in Amsterdam niet altijd in dezelfde richting stroomt?

De waterstroming rondom Amsterdam is alles behalve natuurlijk. Een heel netwerk van gemalen, sluizen en spuien regelt wanneer en waar water stroomt. De twee meest bepalende elementen in dit systeem zijn het Amsterdam-Rijnkanaal en de spuisluizen bij IJmuiden. Het kanaal zorgt voor een grote toevoer vanuit de Rijn (in verhouding veel groter dan de invloed van de Amstel). Omdat Amsterdam onder NAP ligt kunnen de spuien bij IJmuiden alleen open bij eb. Bij vloed gaan de spuien dicht. Omdat de Rijn doorstroomt en tegen de dichte spuien stoot, komt een omgekeerde stroming op gang. De stroomrichting in Amsterdam verandert dan van richting. Dit gebeurt elke dag. Dit zogenaamde “pseudo-getij” zorgt in principe dat het water doorstroomt en is dus goed voor de kwaliteit van het water. Onder ongunstige omstandigheden kan het hierdoor echter langer in de stad blijven hangen.

Uitspoeling & grondgebruik

Als het regent stroomt water via het oppervlak naar beken, sloten, rivieren en uiteindelijk naar zee. Materiaal op de oppervlakte van parkeerplaatsen, weilanden, industrieterreinen ligt komt dan in het watersysteem. Bepaalde types grondgebruik hebben kenmerkende profielen. Zo komen uit industriegebieden met name chemicaliën, uit de landbouw nutriënten en in de stad drijfvuil en bacteriën.

Hier ziet u verhoudingsgewijs de grondgebruiken binnen het Waterschap Amstel, Gooi en Vecht, waartoe Amsterdam behoort. Amstel, Gooi, Vecht, waartoe Amsterdam behoort.

1% Sport & Parken 2% Industrie, Havens 4 % Natuur 7% Stedelijk 30% Water 56% Landbouw % Oppervlakte Grondgebruik in Waterschap Amstel-Gooi-Vecht

Rioolnetwerk

Amsterdam heeft een uitgebreid rioolnetwerk. Op de kaart is zichtbaar dat het gemengde stelsel (in oranje) zich voornamelijk in het centrum bevindt. In de wijken buiten het centrum is een gescheiden rioolnetwerk aangelegd. Tijdens een overstortsituatie kan men er dus vanuit gaan dat er een veel schadelijke bacteriële verontreiniging in het systeem zit. Met een gunstige stroming is dit echter binnen drie dagen uit het systeem. Ook op de kaart te vinden zijn de zuiveringen bij de haven en die bij Amstelveen. Deze RWZI’s kunnen beschouwd worden als een soort overstorten. Bij zware regenval komen hier grote hoeveelheden bacteriën in het water.

Overstortriool

Historisch gezien werd huishoudelijk afvalwater verzameld voor hergebruik. Vanaf 1872 werd een groot rioolnetwerk aangelegd ten tijde van de bouw van de buurten rondom het Vondelpark en de Pijp. Dit oude systeem is een gemengd rioolsysteem. Dat betekent dat huishoudelijk afvalwater en regenwater via dezelfde buis worden afgevoerd.

In stadsuitbreidingen vanaf 1930 was de bestaande riolering te klein om op aan te sluiten. Vanaf dat moment wordt een gescheiden rioolstelsel aangelegd, waar regenwater en huishoudelijk afvalwater via verschillende buizen wordt afgevoerd naar de waterzuivering.

Beide systemen zijn erg robuust, maar bij extreme regenval storten zij over. In het nieuwe gescheiden stelsel is dit niet heel erg, omdat in feite regenwater en stedelijke uitspoeling in het oppervlaktewater belandt. Bij het gemengde stelsel stort echter onbehandeld huishoudelijk afvalwater op het oppervlaktewater. Overstortriolen zijn te herkennen aan hun gele putdeksels. Gelukkig komen overstortcondities weinig voor, zo’n zes à tien keer per jaar. Helaas wel vaker in de zomermaanden.

  • Droog
  • Extreme regenval

Gemengd riool

Gescheiden riool

Simulatie overstort situatie

  • Droog
  • Opwoeling
  • Woonboot
  • Regen
  • Overstort
  • Uitspoeling

Stadsdoorsnede

Doorgaans gaan we er van uit dat de stad functioneert. Pas als het mis gaat, worden kritische vragen gesteld. Gelukkig hebben we in Nederland, en met name in Amsterdam, een zeer hoge standaard als het gaat om watermanagement. Deze stadsdoorsnede toont wat normaal onzichtbaar is.

Overstort

In het plaatje is een overstortriool met een geel deksel afgebeeld. De overstorten vinden plaats bij een put waar verschillende riolen op aansluiten. De overstort werkt met een drempel; bij geen of normale regenval word de drempel niet overschreden en gaat al het water naar de zuivering. Wanneer het hard regent stijgt het peil binnen het stelsel en loop het water over de drempel. Hier bezinken eerst de zware delen waarna de rest de grachten in stroomt. Dit gebeurt onder de waterspiegel.

Woonboten

Lange tijd loosden woonboten direct op de grachten. De afgelopen jaren is actief beleid gevoerd om deze te koppelen aan het riool. Op dit moment (medio 2015) zijn al 2.000 boten op het riool aangesloten en voor 800 boten is er nog werk in uitvoering. In 2017 zullen alle woonboten aangesloten moeten zijn.

Opwoeling

De diepte van het water in Amsterdam varieert van twee tot vier meter diepte. Wanneer boten met grote schroeven door het water varen woelen ze de bodem op. Dit zorgt voor troebelheid, waardoor licht wordt geblokkeerd. Daarnaast ligt op de bodem vaak verontreiniging. Op de bodem zijn ze zo goed als onschadelijk, maar na opwoeling vormen ze weer verontreiniging.

Uitspoeling

Regenwater stroomt voor een deel het riool in. Een ander deel stroomt direct het oppervlaktewater in. Deze verontreiniging bevat vaak zware metalen, drijfvuil en organisch materiaal. In stedelijke gebieden worden meer zware metalen en drijfafval aangetroffen, in agrarisch land meer nutriënten en pesticiden.

Publieke Zwemplekken

Is de waterkwaliteit in Amsterdam nu al goed genoeg om bijvoorbeeld te zwemmen?

Terwijl elke Amsterdammer wel een anekdote over de waterkwaliteit in de stad kent, doen meer mythes dan waarheden de ronde. Feit is dat de kwaliteit variabel is. Zo kan na stortregen in de zomer een overstortsituatie voorkomen waarna je een paar dagen beter het water niet kan betreden. Ook niet als het de dag daarna mooi weer is. Op andere locaties is het water schoon, maar vormt de scheepvaart weer een belemmering. De keuze om te zwemmen vergt dus inzicht in verschillende variabelen van het watersysteem in Amsterdam.

Amsterdecks zijn openbare waterkwaliteit metende vlonders die toegang tot het water bieden en informatie over de waterkwaliteit tonen. Zo creëren we in Amsterdam een “Liquid Commons” die burgers informeert en betrekt bij het verbeteren van de waterkwaliteit. Door de actuele condities te tonen en de oorsprong van verontreinigingen toe te lichten, bieden we betrokken burgers handelingsperspectief om te participeren in een schoner Amsterdam.

NETWERK VAN ZWEMLOCATIES

Amsterdecks worden op strategische plekken door de stad geplaatst en vormen een metropolitaan netwerk. Het aantal zal gefaseerd groeien en zo een steeds grotere dekking van de stad geven waardoor een steeds fijnmaziger inzicht in de waterkwaliteit in Amsterdam zal ontstaan. Per locatie creëren we plek-specifieke vlonders, die weer aan het centrale netwerk worden gekoppeld. Op ten duur kan iedereen real-time zien hoe de waterkwaliteit verandert en dus waar en wanneer je kunt zwemmen. Amsterdecks creëert zo open kennis over de waterkwaliteit en stimuleert daarmee collectieve en individuele acties om de waterkwaliteit kunnen blijven verbeteren.

Partners

Liquid Commons en Amsterdecks zijn gemaakt door Rademacher de Vries Architecten, Waag Society en Waternet met subsidie van Stichting DOEN en het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie. Alle rechten voorbehouden.

Contact

De essentie van een duurzame Liquid Commons is een brede maatschappelijke participatie. In 2016 beginnen we met de aanleg van Amsterdecks en zoeken daarom allianties en samenwerkingsverbanden door heel Amsterdam.

Wij nodigen buurtbewoners, beleidsmakers, investeerders, ondernemers en iedereen die wil bijdragen aan het project uit om contact op te nemen en te participeren aan een schone en duurzame toekomst voor Amsterdam.

Wilt u een Amsterdeck bij u in de buurt? Neem contact met ons op!

Stuur een e-mail

Team

RDVA:Christopher de Vries, David Rademacher

Waag Society:Tom Demeyer, Job Spierings, Martin Risseeuw, Ivo de Kler

Waternet:Hans van der Pal, Maarten Ouboter, Jan Willem Voort, Eljakim Koopman, Thomas Stavermans, Kees van der Lugt